बसन्त महर्जन
किताब लेखन तथा प्रकाशन मेराे अर्काे क्षेत्र हाे । हालसम्म बाैद्ध अध्ययनसम्बन्धी ११ वटा किताब प्रकाशित छन् भने अन्य विषयका किताब प्रकाशनकाे प्रतीक्षा छन् ।
‘गौतम बुद्ध’ पत्रकार वसन्त महर्जनद्वारा लिखित ऐतिहासिक पुस्तक हो। यो पुस्तक पुरातात्विक महत्त्वको छ । भारतीय गौतम मुद्ध इतिहासलाई मुख्य स्रोत मानी लेखिएको पुस्तकमा बुद्धको जन्मदेखि विवाह, देश परित्याग, बुद्धत्वप्राप्ति, कपिलवस्तुमा आक्रमण, बुद्धविरुद्ध देवदत्तले गरेको विद्रोह, कपिलवस्तुको पतन, प्रथम संगायन भिक्षुणी संघको गठनबारे प्रष्ट पार्न खोजिएको छ । बुद्धका शिष्यहरू सारीपुत्र र माडगल्यान, उपाली नाइ,…
बुद्ध र बौद्ध धर्मको तात्पर्य गौतम बुद्धसम्बन्धी मुख्य मुख्य कुरा र उनले दिएका नैतिक शिक्षाका उपदेशहरू हुन् भन्ने बुझाइ गलत नै त होइन, तर यो बुझाइ पर्याप्त पनि होइन । यस अवस्थामा बुद्ध र बौद्ध धर्मबारे जान्न बुझ्न चाहने जो कोहीले पनि थप अध्ययन त गर्नै पर्दछ । इ.पूू. ५६३ मा गौतम बुद्ध लुम्बिनीमा जन्मेको…
गौतम बुद्धको दैनिक जीवन चर्या कस्तो थियो ? उनका गुरु को थिए अथवा थिएनन् ? कसरी बोधि लाभ गरी बुद्ध बने ? बुद्धसँग भिक्षु बन्ने पहिलो र अन्तिम व्यक्ति को थिए ? पहिलाे र अन्तिम बन्नुकाे कारण के थियाे ? बुद्धसँग के कस्ता खुबीहरु थियो ? बुद्ध भनेकैं के हो ? के कस्ता हुन्छन् आदि…
चार आर्यसत्य, प्रतीत्यसमुत्पाद र त्रिलक्षण (अनित्य, दुःख र अनात्म) बौद्ध दर्शनको बटम लाइन हो । यी कुराहरूलाई बेग्लाबेग्लै प्रसङ्ग र सन्दर्भमा बुझ्न सकिन्छ । हाल सम्मको बौद्ध अभ्यास पनि यसरी नै हुँदै आइरहेको छ ।
विमल आचार्य बसन्त महर्जनलाई बौद्ध धर्म/दर्शनका आधिकारिक खोजकर्ता मान्न सकिन्छ । किनभने, बुद्धसँग सम्बन्धित सातओटा पुस्तक प्रकाशित छन् उनका । उनको नयाँ पुस्तक खश साम्राज्यमा बौद्ध धर्मको उत्थान र पतन बौद्ध अध्ययन केन्द्रीय विभाग, त्रिविमा बुझाइएको शोधपत्रको परिमार्जित र विस्तृत रूप हो । पुस्तकमा उनले खश साम्राज्य बौद्ध धर्मप्रधान थियो भन्ने ‘हाइपोथेसिस’ पुष्टि गरेका छन्…
पसलहरू
उत्तरी नेपालमा प्रचलित बौद्ध धर्मलाइ तिब्बती बौद्ध धर्म पनि भनिन्छ । तिब्बतमा विकास भएकाे बाैद्ध धर्म नै नेपालकाे उत्तरी क्षेत्रमा अाएकाे र परम्पराहरू उतैकाे भएका कारण तिब्बती बाैद्ध धर्म भन्नुमा अन्यथा लिनु पर्दैन । तर उत्तरी नेपालमा प्रचिलत बाैद्ध धर्म वा अभ्यासमा स्थानियता पनि पाइन्छ जसकाे अध्ययन हुनु पर्दछ । तिब्बतबाट अाएका भएपनि कतिपय कुरा …
मानव अधिकार अाधुनिक विश्वका लागि नाैलाे अवधारणा र अभ्यास हाे । मानव अधिकारकाे अभावमा मानवले प्रतिष्ठापूर्ण जीवन विताउन सक्दैन । तर मानव अधिकार नै भनेर उल्लेख नपाइए पनि गाैतम बुद्धका उपदेशहरू मानवअधिकारकाे अवधारणासँग नजिक रहेकाे पाइन्छ । मानव अधिकारकाे अवधारणा तथा यससँग सम्बन्धित घाेषणापत्र, महासन्धी, अालेख तथा अन्य कुराहरूकाे चर्चा गर्दै ती सँग बाैद्ध विषयवस्तुकाे…
पश्चिम नेपालकाे कर्णाली क्षेत्रस्थित सिंजा उपत्यकालार्इ राजधानी बनार्इ र्इशाकाे बाह्राैं शताब्दीमा तिब्बतकाे खारी प्रदेशका राजा नागराजले स्थापना गरेकाे खश साम्राज्य धार्मिक रूपमा मूलतः बाैद्ध साम्राज्य थियाे । पहिले नै बाैद्ध धर्मकाे प्रवेश भइसकेकाे खशान क्षेत्रमा खश साम्राज्य स्थापनापछि बाैद्ध धर्मले धेरै मात्रामा उन्नति गरेकाे थियाे । तर चाैधाैं शताब्दी अाइपुग्दासम्ममा याे साम्राज्यकाे विघटन हुनुका साथै…
कुनै पनि व्यक्ति जब समष्टिका लागि महत्वपूर्ण हुन्छन्, उनका बारेमा विभिन्न थरीका कथाकहानी तथा किम्बदन्ती तथा लोकोक्तिहरूको सिर्जना हुन थाल्छन् । अनि मान्छेहरू उनका बारेमा बढाइचढाइ कुरा गर्न थाल्छन्, याे मानिसहरूकाे स्वभाव नै हाे । यसबाट वास्तविकता ओझेलमा पर्ने मात्रै नभएर विकृति नै बढाइदिने र समस्यामा पार्ने संभावना हुन्छ । प्रसंशाका क्रममा निस्कने यस्ता अतिरञ्जित…
बुद्धकालिन समयमा महिलाप्रतिको धारणा भन्नु र महिलाप्रति बुद्धको धारणा भन्नु एउटै कुरा होइन । वैदिक मान्यताअनुसार समाजमा महिलाको स्थान बेग्लै थियो र वैदिकहरू त्यसको औचित्य साबित गर्न खोज्दथे । तर बुद्ध वैदिक समाजमा व्याप्त महिला बारेका धारणाहरू भत्काउँथे । यस अर्थमा तत्कालिन समाजमा महिलाकाे स्थान के थियाे र बुद्धका दृष्टिमा महिलाका स्थान के थियाे भनेर…
गाैतम बुद्धसँग सम्बिन्धत स्थलहरू एेतिहासिक तथा पुरातात्विक महत्वका छन् । बाैद्धहरू यी स्थलमा पुगी श्रद्धा व्यक्त गर्न पाउँदा पुण्य कमाएकाे अनुभूति गदर्छन् । साथै यी स्थलहरू पर्यटकीय गन्तव्य पनि हुन् । तसर्थ यी ठाउँहरूमा बाैद्ध मात्रै पुग्नु पर्दछ भन्ने छैन । र, संसारभरका गैर बाैद्धहरू यी ठाउँमा भ्रमणा गरेर ज्ञान अार्जन गर्दछन् । नेपालस्थित बुद्धसँग…
प्रथम पुरूष शैलीमा बुद्ध अाफैले अाफ्नाे बारेमा बाेलेका र छरिएर रहेका ती सामग्री संकलन तथा अनुवाद गरी बुद्धकाे अात्मकथा प्रस्तुत गरिएकाे हाे ।
गाैतम बुद्धको जीवनी मात्र थाहा पाउँदा पनि बाैद्ध धर्मका धेरै कुराहरू थाहा पाइने हुन्छ । यही भएर मान्छेहरू बुद्धको जीवनी पनि पढ्न मन पराउँछन् । बुद्धका जीवनी पुस्तकहरू धेरै थरीका प्रकाशित छन् तर सबैले एउटा विवरण दिएको पाइँदैन । जीवनीसम्बन्धी स्राेत ग्रन्थहरूमा नै एक रूपता पाइँदैन । कसैले अलौकिक पक्षमा जोड दिएका छन् भने कसैले…